Wille
1. Willa Tomáša Baty
Zlín, Čepkov, Gahurova 292
autor: Jan Kotěra
rok ukończenia: 1911
właściciel i użytkujący: Fundacja Tomáša Baty, Gahurova 292, Zlín
właściciel i użytkujący: Fundacja Tomáša Baty, Gahurova 292, Zlín Reprezentacyjna willa w rozległym parku, jej podstawowy kształt został zaprojektowany przez vizovickiego budowniczego Františka Nováka, który także rozpoczął jej budowę. Tomáš Baťa poprosił o dokończenie budowy Jana Kotěrę, który wprowadził kilka zmian planu domu. Zmienił przede wszystkim centralny dwupoziomowy hol. Wprowadził zmiany także na zewnątrz – wyraźnie zmienił architekturę eksterieru. Willę postawiono w tylnej części pięknej i rozległej parceli na Čepkovie, skąd rozciągał się widok na dziewiczą przyrodę nad rzeczką Dřevnicą. W latach 1911-15 dobudowano domek ogrodnika, także autorstwa Kotěry. W późniejszych latach park przecięła nowa dwupasmówka (ulica Gahurova).
2. Willa Jana Antonína Baty
Zlín - centrum města, ulice Osvoboditelů 187
autor: Firma Zlámal a Plaček, či F. L. Gahura
rok ukończenia (projekt): 1927 (1926)
właściciel i użytkujący: Český rozhlas, Vinohradská 12, Praha 2
Willa to ważna pamiątka na Jana Antonína Batę, który prowadził firmę po śmierci swojego przyrodniego brata Tomáša, założyciela firmy. To nierzucający się w oczy pod względem architektonicznym, ani pod względem wielkości budynek. Styl domu zachował styl wczesnego kotěrowskiego modernizmu realizowanego w prywatnych budynkach. Willa jest obecnie siedzibą radia Český rozhlas - studio Zlín.
3. Willa MUDr. Bohuslava Alberta
Zlín, Zálešná, Havlíčkovo nábřeží 3019
autor: František Lydie Gahura
rok ukończenia (projekt): 1928 (1927)
właściciel: Wojewódzki Szpital im. Baty
Willa to część kompleksu szpitalnego, znajduje się na jego skraju. Wybudowana była dla doktora Alberta, ordynatora i kierownika Szpitala im. Baty. Budynek jest przykładem spartańskiego pojęcia architektury Gahury, którą dostosowano do otoczenia, z industrialnymi oknami, surową estetyką i planem domu.
4. Willa architekta Vladimíra Karfíka
Zlín, Nad Ovčírnou, U Lomu 629
autor: Vladimír Karfík
rok ukończenia: 1935
właściciel i użytkujący: osoba prywatna
Wolno stojący dom jednorodzinny jest częścią kameralnego zespołu mieszkalnego ograniczonego lasem. Jest jednym z czterech realizowanych wzorcowych domów jednorodzinnych, nagrodzonych w międzynarodowym konkursie architektonicznym, który zorganizowała firma Baťa w 1935 r. (wśród jury był także francuski architekt Le Corbusier). Celem konkursu było znalezienie nowych typów domków firmowych. Pomimo, ze żaden z nagrodzonych projektów nie był realizowany na większą skalę, są dziś uznawane za europejskie przykłady nowoczesnego mieszkalnictwa. Dom zdobył w konkursie III miejsce. Jest zaprojektowany w duchu baťowskiej architektury, ale różni się od niej dwupoziomowym rozwiązaniem przestrzeni, „amerykańskimi“ oknami i zlewaniem się z eksterierem. Do dzisiaj to jedna z najpiękniejszych budowli Zlína. Vladimír Karfík mieszkał tu ze swoją rodziną przez 10 lat.
5. Willa kierownika Hugo Vavrečki
Zlín, Mokrá, Stráže 3661
autor: Vladimír Karfík
rok ukończenia (projekt): 1941 (1939)
właściciel i użytkujący: ALLWOOD, a. s.
Willa dzieli się na dwa prostopadłe do siebie skrzydła – mieszkalne i użytkowe. Autor Vladimír Karfík projektował każdą z willi kierowników w stylu, który określił inwestor. U kierownika Hugo Vavrečki miał to być styl Jana Kotěry, wynik jest jednak bardziej przykładem masywnej architektury późnego funkcjonalizmu lat czterdziestych, niż dziełem, które przypominałoby kotěrovski modernizm.
6. Willa kierownika Josefa Hlavnički
Zlín, Mokrá, Stráže 3662
autor: Vladimír Karfík
rok ukończenia (projekt): 1941 (1938)
właściciel: ALLWOOD, a.s., Kvítková 4703, Zlín
użytkujący: EP Kapitál Group, a.s., Stráže 3662, Zlín
W przypadku tej willi kierownika inwestor także określił styl, w jakim Vladimír Karfík ma dom zaprojektować. U kierownika Josefa Hlavnički miał to być styl kolonialny. Dość konserwatywne pojęcie planu domu i elewacji kombinuje symetrię z asymetrią. Na elewacji wykorzystano elementy sztucznego kamienia o piaskowym odcieniu, pozostałe powierzchnie pokryte są tynkiem kontrastującym swoją grubą strukturą. Pomimo, że dom nie należy do najlepszych przykładów bogatego dorobku Karfíka, jest dowodem świadczącym o jego umiejętności ożywiania różnych koncepcji architektonicznych.
7. Willa kierownika Dominika Čipery
Zlín, Burešov 3675
autor: Vladimír Karfík
rok ukończenia (projekt): 1942 (1939)
właściciel: Centrum dla Dzieci Niepełnosprawnych i Zagrożonych, Burešov 3675, Zlín
Typowy dla willi jest racjonalny klasycyzm lat trzydziestych, który czerpie z architektonicznego modernizmu. Wyjątkowość domu tkwi w harmonijnym połączeniu z parkiem, delikatnej pracy z materiałem. W budynku interesujące jest przede wszystkim szczególne usytuowanie, docenia bowiem niektóre idee Adolfa Loosa. Charakterystycznym – nigdzie indziej niewykorzystanym – detalem budynku są dzielone okna skryte za betonową zewnętrzną kratą. Warto zwrócić uwagę na pracę z pokryciem budynku – ciemniejsze części obramowują rogi, nadproża i poziome pasy na elewacji, jaśniejsze tworzą wypełnienie, które dzielone jest nieregularnie ciemniejszymi elementami.
Domek ogrodnika – portiera Willy Čipery
Zlín, Burešov 3674
autor: Vladimír Karfík
rok ukończenia (projekt): 1941 (1940)
właściciel: Centrum dla Dzieci Niepełnosprawnych i Zagrożonych, Burešov 3675, Zlín
Dom jest ciekawy z kilku powodów: prosty graniastosłup z palonego kamienia inspirowany baťowskimi minimalistycznymi domkami jednorodzinnymi, wyróżnia się dachem namiotowym, a także oszczędną klasyczną formą. Plan domu rozwiniętego wokół środkowego komina oraz cztery koncepcje elewacji przypominają idee F. L. Wrighta i Adolfa Loosa. Wartość domu tkwi w harmonijnym połączeniu z parkiem i willą w duchu angielskiej wiejskiej siedziby.
8. Willa kierownika Františka Maloty
Zlín, Lazy I. 3689
autor: Vladimír Karfík
rok ukończenia (projekt): 1943 (1941)
właściciel: osoba prywatna
użytkujący: rodzinny dom dziecka, Zlín
Kierownik Malota wybrał dla swojej willi przedhitlerowski styl z Nadrenii. Przy spojrzeniu na plan domu nie można jednak przegapić organicznego rozłożenia domu i jego połączenia z ogrodem. Koncepcja ta przybliża wiele projektów Karfíka budynkom F. L. Wrighta. Warty uwagi szczegół budynku to narożnikowe okna łamane i wykusze częściowo wpuszczone w mur. Oba elementy są unikatowe na skalę Zlína. Wewnątrz zachowano wiele elementów oryginalnego wyposażenia domu.
9. Willa Ludvíka Maloty
Zlín, Paseky, K Pasekám 3679
autor: Zdeněk Plesník
rok ukończenia (projekt):1942 (1941)
właściciel: osoba prywatna
Willa rodziny Ludvíka Maloty, właściciela cukierni, winiarni i gorzelni, wybudowana została jako dwumieszkaniowa – drugie mieszkanie przeznaczone było dla jednego z jego synów, Karla Malota. Z architektonicznego punktu widzenia to bardzo udane dzieło. Zamknięta od strony ulicy bryła budynku otwiera się na ogród rogowym tarasem połączonym z oboma skrzydłami domu tak, że bezpośrednie wejście z przestrzeni mieszkalnej do ogrodu jest niemal niewidoczne. Częścią architektury domu są meble, także autorstwa Plesníka. Willa to znaczące dzieło niebaťowskiej architektury lat czterdziestych XX w.
10. Willa Zikmunda
Zlín, Nivy, Žlebová 2894
autor: Zdeněk Plesník
rok ukończenia: 1953
właściciel i użytkujący: Ing. Miroslav Zikmund
Wolno stojąca willa z lat trzydziestych, przebudowana w latach 50-tych. Dom podróżnika Ing. Miroslava Zikmunda tworzy razem z sąsiednim domem Ing. Jiřího Hanzelki oraz domem kompozytora Zdeňka Lišky (Kudlov) unikalny zespół trzech powojennych willi. Łączy je zarówno osoba autora, jak i inwestorów. Zdeněk Liška był twórcą muzyki do wspólnych filmów Hanzelki i Zikmunda. Domy są wyjątkowym przykładem powojennej przemiany szykownej willi okresu międzywojennego w willę drugiej połowy XX w. Niespotykana nigdzie indziej jest oryginalność stylu, który nieformalnie nawiązuje do architektury baťowskiego Zlína. W odróżnieniu do dwóch pozostałych domów, dom Miroslava Zikmunda nie był nowym budynkiem, ale adaptacją starszej willi.
11. Willa Hanzelki
Zlín, Nivy, Žlebová 1590
autor: Zdeněk Plesník
rok ukończenia (projekt): 1955 (1953 - 54)
właściciel i użytkujący: Miasto Zlín, Dzienny Ośrodek Rehabilitacyjny
Willa Jiřího Hanzelky stoi na zboczu, nieco wyżej niż dom Zikmunda, i ma kompozycję piramidy (ukoronowaną widocznym z daleka amerykańskim radiem CB Collins na dachu domu). Znacząco odróżnia się od zorganizowanej koncepcji domu Zikmunda i symbolicznie dominuje w zabudowie dzielnicy Nivy. Oczywista przesadzona wielkość willi jest związana z zapewnieniem przestrzeni koniecznej do odpowiedniego brzmienia organów wypożyczonych do domu od profesora Reinbergera z Pragi. W 1958 r. Jiří Hanzelka przekazał dom miastu - warunkiem było umieszczenie tu przedszkola.
12. Willa Liški
Zlín, Kudlov, Filmová 308
autor: Zdeněk Plesník
rok ukończenia (projekt): 1959 (1956)
właściciel: osoba prywatna (obiekt nie jest używany, jest znacząco zdewastowany)
Dom kompozytora Zdeňka Liški (autora muzyki do m.in. „Małgorzata, córka Łazarza”, „Dolina pszczół”, „Sklep przy głównej ulicy”, „Diabelski wynalazek”, „Wyższa zasada” oraz do filmów podróżniczych duetu Hanzelka i Zikmund) to warty uwagi budynek okresu powojennego. Relacja na linii dom-ogród jest w willi Liški bardzo zaawansowana, dzięki pergoli przestrzeń mieszkalna przechodzi w część użytkową ogrodu z basenem. Organiczne połączenie jest skomponowane geometrycznie. Harmonię między domem i ogrodem umożliwia także przemyślany wybór materiałów (naturalny kamień, cegła, betonowe odlewy w odcieniu piaskowym). Wszystkie trzy wille (Zikmunda, Hanzelki i Liški) charakteryzują się precyzyjnym rozwiązaniem, w którym architekt starał się o stworzenie płynnego połączenia przestrzeni nieszklanej i ogrodu. Dla willi przedwojennych typowe było oddzielenie funkcji mieszkalnej i użytkowej, tutaj obie funkcje połączone są w jedną całość. W przestrzeni mieszkalnej przywiązuje się wagę do klarowności i dużego rozmachu budynku, doskonale poradzono sobie z powiązaniami funkcjonalnymi, zminimalizowany jest dystans, a przestrzeń jest dobrze podzielona za pomocą mebli.
13. Willa Gerbeca
Zlín, Zálešná I. 3222
autor: Vladimír Karfík
rok ukończenia (projekt): 1938 (1937)
właściciel i użytkujący: gmina Zlín/Ośrodek Higieny Osobistej Domovinka, Zálešná I. 3222
Willa Ludvíka Gerbece (w 1938 r. kierownik działu ewidencji firmy Baťa w holenderskim Breście, a od 1939 r. kierownik firmy Baťa w amerykańskim Belcamp) należy do najlepszych dzieł architekta Vladimíra Karfíka. Otwarta przestrzeń domu jest wykończona płaskimi gzymsami, co przypomina domy w stylu preriowym F.L. Wrighta. Wytworna kompozycja domu nosi ślady kilku użytkowych zmian i dobudówek.
14. Dom Vincenca Krajči
Zlín, Zálešná, tř. 2. května 2728
autor: Miroslav Lorenc
rok ukończenia (projekt): 1935 (1934/35)
właściciel: osoba prywatna
Zliński dom rzeźnika i wędliniarza pana Krajči wybudowano przy jednej z głównych arterii miasta. Pierwotnie miał zamykać szeregową zabudowę i miał być symetrycznym osiowo, podwójnym domkiem. Najpierw wybudowano część od strony rzeki Januštici z planem dokończenia reszty w ciągu trzech lat – nie miało to jednak nigdy miejsca. Dom jest przykładem świetnej zachowanej architektury lat trzydziestych z wartymi uwagi detalami i elewacjami.
15. Dom Gahury
Zlín, Kudlov 6
autor: František Lydie Gahura
rok ukończenia (projekt): 1927, 1933, (1927, 1933)
właściciel i użytkujący: osoba prywatna
Dom architekta Františka Lydie Gahury i jego rodziny to znakomite świadectwo tej znanej osobistości. Pierwszym etapem budowy była zmiana niewielkiej zabudowy wiejskiej i jej zaplecza gospodarczego. Drugim etapem było usunięcie dachów siodłowych części mieszkalnej i dobudowa sypialni i łazienki. Właśnie w związku z wyraźnym rozwojem wizji Gahury dom jest wyjątkowym zabytkiem. Do pewnego stopnia udowadnia relację baťowkiej architektury z miejscową tradycją budowlaną. Wnętrza domu zdobiły rzeźby Gahury, zachowała się rzeźba kowala, mniejsza wersja dzieła znanego z fasady zlińskiego ratusza.
16. Dom MUDr. Leopolda Krála
Zlín, Čepkov, Čepkovská 1792
autor: Miroslav Lorenc
rok ukończenia: 1930
właściciel: osoba prywatna
Projekt i realizacja niewielkiego domu rodzinnego pochodzi z 1930 r., to najstarszy znany samodzielny budynek Lorenca (z lat 1930-31 pochodzą jego pierwsze budynki szkolne zaprojektowane po rozpoczęciu pracy w oddziale budowlanym firmy Baťa w czerwcu 1930 r.).
17. Willa Šťastnego
Zlín, Čepkov, Pod Stráněmi 743
autor: nieznany
rok ukończenia (projekt): 1940 (1939)
właściciel i użytkujący: osoba prywatna
Dom kierownika baťowych fabryk pończoch i jego rodziny należy do grupy willi kierowników zaprojektowanych przez Vladimíra Karfíka. Wprawdzie Karfík najpewniej nie był autorem projektu, ale koncepcja architektoniczna i detale są na tyle zbliżone do willi pozostałych kierowników, że jego zaangażowanie w projekt jest bardzo prawdopodobne. Znowu mowa tu o niefunkcjonalistycznym budynku. Dom jest doskonale zachowany włącznie ze wszystkimi detalami, wszystko dzięki konserwacji i odpowiedniemu użytkowaniu budynku.
18. Willa Bohuslava Ševčíka
Zlín, Lazy, Na Požáře 2906
autor: Miroslav Lorenc
rok ukończenia: 1935
właściciel: osoba prywatna
Dom kierownika baťowych maszynowni i jego rodziny. Podstawowa koncepcja przestrzeni opiera się na kontraście surowego zamkniętego graniastosłupa i kształtowanego organicznie tarasu – podstawy, która optycznie obraca dom przodem do ogrodu. Warta uwagi jest tylna fasada domu z masywnymi schodami. To jedno z najlepiej zachowanych dzieł Lorenca.
19. Willa Dr. Hugo Forstera
Zlín, Lazy, Hluboká 2654
autor: osoba prywatna
rok ukończenia (projekt): 1934 (1933)
właściciel: osoba prywatna
Willa pierwszego zlińskiego notariusza pracującego dla firmy Baťa, który m.in. zajmował się sprawami spadkowymi Tomáša Baty. To budynek wyjątkowy na skalę Zlína, zrealizowany w stylu architektonicznego ekspresjonizmu. Dom z zewnątrz charakteryzuje prostota, w środku zobaczyć można pomieszczenia mieszkalne i klatkę schodową w typowym stylu historyzującym. W kilku pomieszczeniach niereprezentacyjnych znaleźć można z kolei eleganckie nowoczesne wnętrza. Częścią koncepcji architektonicznej była aranżacja ogrodu na zboczu.
20. Wzorcowy dom jednorodzinny Berty Ženatego
Zlín, Nad Ovčírnou V/1573
autor: Berta Ženatý
rok ukończenia: 1928
właściciel i użytkujący: osoby prywatne i miasto Zlín
Ponadstandardowy dom jednorodzinny był wybudowany jako wzorcowa „jednopiętrowa willa amerykańska“ zgodnie z planem Ing. Berty Ženatego dla Funduszu Pomocniczego firmy Baťa z siedzibą w Zlínie. Projekt rozwija amerykańskie wzorce, w których podkreślona była praktyczność, oszczędność i higieniczność. W przeciwieństwie do domu V. Karfíka i standardowych domków baťowkich, podejście Ženatego jest mniej ascetyczne.
21. Willa Rojta
Zlín, Nad Ovčírnou, Nad Ovčírnou 3116
autor: Vladimír Karfík
rok ukończenia (projekt): 1937 (1936)
właściciel i użytkujący: osoby prywatne
Wolno stojąca willa to część kameralnego zespołu mieszkalnego ograniczonego lasem. Willa kierownika warsztatów szewskich firmy Baťa, Karla Rojta, należy do grupy wielu willowych obiektów zaprojektowanych przez V. Karfika. Charakteryzuje się odchyleniem rozplanowania w stronę okolicznego krajobrazu w dwóch prostopadłych do siebie kierunków, co uznać można za jasne odniesieniem do architektury F. L. Wrighta.
22. Willa Vojtěcha Baty
Zlín, Paseky, Pasecká 3369 a 277
autor: Vladimír Karfík
rok ukończenia (projekt): 1940 (1939)
właściciel: osoba prywatna
Willę wybudowano dla rodziny Vojtěcha Baty, kierownika działu budowlanego firmy Baťa, a.s., dom nr 277 (na obrazku) dla jego rodziców oraz żony Ludmili (nazwisko panieńskie Mazalová). W przypadku willi Vojtěcha Baty, Karfík trzyma się szlachetności i prostoty charakterystycznej dla baťowskiego Zlína. Elegancja domu tkwi w proporcjach i detalach. Bardziej tradycyjną formę przyjął domek rodziców.
23. Willa Bárty
Zlín, Fabiánka, Fabiánka 11/346
autor: Zdeněk Plesník
rok ukończenia (projekt): 1987 (1976)
właściciel: osoba prywatna
Reżyser Vladimír Bárta (ur. 1931) zajmował się filmem animowanym, jego żona Dagmar Bártová była artystką pracującą przy produkcji seryjnej butów. Pierwszy projekt przygotował w 1975 r. architekt Karel Zeman z Ostrawy (syn reżysera Karla Zemana). Potem jednak poproszono architekta Plesníka o przygotowanie nowego projektu. Dom należy do zespołu willowych domów Plesníka, które skupione były w Zlínie i w okolicy. Willa Bárty to wyraziste dzieło architektoniczne, co dotyczy także ogrodu, płotu i utwardzenia powierzchni. Do 1945 r. w Zlínie wybudowano w sumie 2210 domków, które dziś są jednym z typowych elementów stwarzającymi wyjątkowy charakter miasta.
Použitá literatura
- P. Všetečka, Zlín - pasportizace stavebních památek (zadavatel: Úřad města Zlína)
- Konzultant: ing. arch. Pavel Novák, hlavní architekt města Zlína