Zlín Baty
Bracia o nazwisku Baťa założyli w Zlínie firmę obuwniczą 21 września 1894. Rozwijała się bardzo obiecująco, dzięki czemu rozkwitało całe miasto. Dawne miasto rzemieślników i handlowców zamieniało się w ważny ośrodek przemysłowy. Nowa firma obuwnicza, prowadzona przez Tomasza Batę (1876–1932), wzbogaciła się o nowoczesne budynki fabryczne (1900, 1906), rosła liczba pracowników, buty Baty zyskiwały renomę. Za przykładem Baty szli także inni przedsiębiorcy – w latach 1899–1910 w Zlínie powstało pięć kolejnych fabryk obuwia, a ok. 1910 r. Zlín funkcjonował już jako ważny ośrodek przemysłu obuwniczego. Ówczesny burmistrz F. Štěpánek zadbał się o modernizację miasta i ożywienie życia publicznego.
W czasie I wojny światowej zlíńskie fabryki dostarczały milionów par botów wojsku austro-węgierskiemu, produkcja cały czas rosła. W 1918 r. w fabryce Baty pracowało 4 tys. osób. Kryzys powojenny stłumił nieco rozwój, a mniejsze zlíńskie fabryki zostały zamknięte. Firmie Baty udało się utrzymać pozycję na rynku, ale musiała ograniczyć produkcję. W zlíńskim ratuszu władzę przejęli socjalni demokraci, a po nich komuniści (1919–1923). Tomasz Baťa przetrwał kryzys dzięki odważnej decyzji: we wrześniu 1922 r. obniżył cenę butów o połowę. Tani produkt szybko zyskał tysiące klientów, firma opanowała dużą część rynku, a Baťa stał się czechosłowackim królem butów. Jego zliński zakład rozwijał się bardzo intensywnie.
W latach 1923–1938 na skraju miasta powstał rozległy teren fabryczny z dziesiątkami nowoczesnych budynków. Firma, wyposażona w najnowocześniejsze maszyny, zatrudniała tysiące nowych pracowników, produkowano miliony par butów, poza nimi wytwarzano tu także maszyny, produkty gumowe, chemiczne czy tekstylne itp. Sieć sklepów obuwniczych Baty rozrastała się nie tylko w Czechosłowacji, ale także w wielu krajach Europy. Razem z ekspansją firmy zmieniał się także Zlín – szczególnie po roku 1923 r., kiedy Tomasz Baťa został burmistrzem miasta. Jego firma wybudowała w mieście domy handlowe, hotel, wielki szpital, budynki szkolne, budynki naukowe, studia filmowe i tysiące nowych mieszkań. Liczba mieszkańców szybko rosła: w 1921 r. mieszkało tu 4 678 osób, w 1930 r. 21 582 osób, a w 1937 r. aż 37 342. Gorączka budowlana zmieniła Zlín w supernowoczesne miasto przemysłowe. Nie budowano przypadkowo i spontanicznie, ale zgodnie z nowoczesnymi koncepcjami urbanistycznymi. Dzięki działalności znanych architektów (J. Kotěra, F. L. Gahura, V. Karfík, M. Lorenc) Zlín uzyskał wyjątkowy europejski wygląd funkcjonalistycznego miasta, którym bardzo interesował się m.in. znany architekt Le Corbusier.
Po śmierci Tomáša Baty w 1932 r. kierownictwo przejęli jego współpracownicy D. Čipera, H. Vavrečka i J. Hlavnička, a szefem firmy został Jan Antonín Baťa. Coraz to nowe zakłady pojawiały się w całej Czechosłowacji, nowe fabryki, firmy handlowe czy sklepy obuwnicze wyrastały w całej Europie, w Azji, w Afryce i w Ameryce. Na całym świecie do dnia dzisiejszego można znaleźć wiele „małych Zlínów”. W 1938 r. zakłady Baty zatrudniały 65 064 osób, z czego 41 814 w Czechosłowacji i 23 250 za granicą. Zlín był siedzibą światowego imperium obuwniczego, miastem, które dzięki rozległej sieci kontaktów połączone było z niemal całym światem.
Katastrofalne konsekwencje umowy monachijskiej z września 1938 r., na podstawie której tereny Czechosłowacji przyłączono do Rzeszy Niemieckiej, niemiecka okupacja i II wojna światowa zatrzymały dynamiczny rozwój firmy Baťa, a co za tym idzie także całego Zlína. Zakłady produkcyjne podporządkowane były władzy niemieckiej. Amerykańskie bombardowanie w 1944 r. zniszczyło dużą część zlíńskich fabryk, 2 maja 1945 r. miasto wyzwoliły wojska sowieckie i rumuńskie.
-----
Wykorzystano teksty z broszury „Zlín – miasto w ogrodach”, wydanej przez miasto statutarne Zlín 2005, teksty L. Horňáková, P. Novák, Z. Pokluda